Μαστιχοχώρια και η πολιτισμική τους ιδιαιτερότητα- Ήθη και Έθιμα

ΞΕΝΗ ΦΥΛΛΑ-ΓΙΟΥΡΓΗ
Συγγραφέας, πρόεδρος Ομοσπονδίας πολιτιστικών Σωματείων Ν. Χίου
Αλήθεια πως θα ήταν το Νησί μου χωρίς το μαστίχι;
Δεν μπορώ ούτε να το φανταστώ.
Πώς θα ήταν η ιστορία του;
Πώς θα ήταν τα χωριά του, οι άνθρωποί του, οι συνήθειές τους, η ομιλία τους οι φορεσιές τους. Πώς θα ήταν τα βουνά του, τα λιμάνια του, οι πόλεις του; Αυτό το μοναδικό αγαθό με το οποίο η φύση προίκισε τον τόπο μου, σφράγισε και καθόρισε την Ιστορία του Νησιού μέσα στους αιώνες. Αυτό ήταν που έκανε τους ανά τους αιώνες κατακτητές του να το διεκδικούν με τόση επιμονή και ο καθένας απ΄ αυτούς, να χαράσσει την ιστορία του Νησιού με τη δική του παρουσία. Πέρσες, Ρωμαίοι, Φράγκοι, Πειρατές από κάθε γωνιά της Μεσογείου, Τούρκοι.
Όλων ο στόχος τα πλούτη που προσπόριζε η καλλιέργεια του Μαστιχιού.

Ευλογία και κατάρα μαζί.

Οι συμπατριώτες μου απέδωσαν την εύνοια αυτή της φύσης στον Άγιο Ισίδωρο, ένα Ρωμαίο αξιωματικό του Ναυτικού που αποβίβασαν οι Ρωμαίοι στο Νησί, καθώς το καράβι που είχε ξεκινήσει από την Αίγυπτο με προορισμό την Κωνσταντινούπολη περνούσε από τη Χίο. Εδώ ο Ισίδωρος μαρτύρησε για την χριστιανική του πίστη, και σε όλο το μήκος της διαδρομής του μαρτυρίου του φύτρωσε το δένδρο που δακρύζει τα άγια δάκρυα.

Το πολύτιμο μαστίχι.

Θα μπορούσαμε να γράψουμε ολόκληρο βιβλίο με τα έθιμα που σχετίζονται με την καλλιέργεια του μαστιχιού, αυτά που η καταγραφή τους θα ήταν πολύτιμη για τους κοινωνιολόγους, ερευνώντας τις συνθήκες δημιουργίας μιας εξαιρετικά πρώιμης σοσιαλιστικής κοινωνίας. Θα περιοριστούμε όμως σε ορισμένα έθιμα που έχουν σχέση με το μαστίχι.
Επειδή το κέντημα του σχίνου δεν είναι εργασία που απαιτεί μυϊκή δύναμη, γίνεται συνήθως από γυναίκες και κυρίως κοπέλες. Επίσης το κέντημα πρέπει να γίνεται αξημέρωτα έτσι που όταν βγει ο ήλιος να ζεσταθεί η πληγή και να τρέξει το μαστίχι. Είναι λογικό λοιπόν οι κοπέλες να φοβούνται να γυρίζουν στα βουνά μόνες τους, τα ξημερώματα. Για το λόγο αυτό μαζεύονταν παρέες-παρέες και κεντούσαν τους σχίνους με αμοιβαία ανταλλαγή εργασίας. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να αναπτύσσεται η συντροφικότητα μεταξύ των γυναικών της κοινότητας σε νεαρή ηλικία, έτσι γίνονταν τόσο ισχυρή, καθορίζοντας και τη συντροφικότητα όλων των μελών της κοινότητας. Αλλά το κέντημα του σχίνου ήταν ακόμα μια πρώτης τάξης ευκαιρία για να συναντήσουν οι νέοι τις κοπέλες, που λόγω των αυστηρών ηθών, δεν ήταν εύκολο να τις συναντήσουν μόνες.
Έτσι, πριν ακόμα πάνε οι κοπέλες στους σχίνους που θα κεντούσαν, οι νέοι πήγαιναν πρώτοι και άφηναν στις ρίζες των δένδρων φρούτα, γλυκά, αλλά και σημειώματα με μηνύματα και στίχους που μιλούσαν για τα αισθήματά τους.
Τώρα πώς ήξεραν οι νέοι σε ποιο χωράφι θα πήγαιναν οι κοπέλες;
Εδώ παίζει το ρόλο της η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του χωριού.
Σε περίπτωση που οι εισβολείς έμπαιναν στο χωριό-φρούριο και κατάφερναν να μπουν στο σπίτι-κάστρο, η μόνη διέξοδος σωτηρίας που έμενε στους ενοίκους του σπιτιού ήταν η διαφυγή από τις ταράτσες προς τον κεντρικό πύργο του φρουρίου, από όπου θα πολεμούσαν πολιορκημένοι τους εισβολείς μέχρι αυτοί να φύγουν από το χωριό. Οι ταράτσες των σπιτιών λοιπόν επικοινωνούσαν μεταξύ τους, και αυτή την επικοινωνία εκμεταλλεύονταν οι νέοι για να φτάσουν στην ταράτσα της αγαπημένης τους και να ακούσουν τα σχέδια της οικογένειάς της για το κέντημα των σχίνων.
Χαράματα λοιπόν έβλεπε κανείς επάνω στα βουνά παρέες-παρέες κοριτσιών με άσπρα γάντια και κουκούλες, που φορούσαν για να προφυλάσσουν τα χέρια τους από τα χτυπήματα του αιχμηρού εργαλείου που κένταγαν τους σχίνους, και τα κεφάλια τους από το μαστίχι που έσταζε.
Εικόνες που έφτιαχναν στη φαντασία των ανθρώπων μαγικές ιστορίες με νεράιδες και ξωτικά που διηγιόταν με ζωντάνια οι γιαγιάδες στα παιδιά και οι γριές στα παρακάθια τις μεγάλες χειμωνιάτικες νύκτες.
Θέλετε να ακούσετε μερικά στοιχάκια που βρήκε κάτω από το σχίνο η γιαγιά μου;

«Ρήγισσα χαμογελαστή, του μαχαλά του πάνω

απ' όταν σ' έχω στοχαστεί δυό χρόνια τώρα πιάνω»

«Περδικοπούλα μου γλυκιά, τ' Απρίλη ορεξάτη,

πώς δεν γυρίζεις να με δεις μόνο κρατείς γινάτι»

«Εικόνα μου ζωγραφιστή, 'Αγγελε των Αγγέλλω

Για να φτυχίσω στη ζωή συντρόφισσα σε θέλω».

Μα το μαστίχι έπαιζε το ρόλο του όχι μόνο στην εκδήλωση των αισθημάτων ανάμεσα στους νέους, αλλά και στην καθημερινή ζωή και τις λατρευτικές συνήθειες των καλλιεργητών του.
Και πρώτα απ' όλα να αναφέρουμε την συμβολή του μαστιχιού στην κοινωνική συνεύρεση, στην οικογενειακή συνεργασία και τη διατΥρηση της παράδοσης και του λόγου. Ο καθαρισμός του μαστιχιού γινόταν το φθινόπωρο στη γειτονιά, που μαζεύονταν παρέες-παρέες οι γυναίκες και δούλευαν σχολιάζοντας τα γεγονότα, αλλά και μεταφέροντας από γενιά σε γενιά ιστορίες, τραγούδια λαϊκά, ποιήματα κλπ. Το χειμώνα ο καθαρισμός του μαστιχιού μάζευε γύρω από το τζάκι την οικογένεια, όπου οι γιαγιάδες και οι παππούδες σε μιαν ατμόσφαιρα αγάπης και ζεστασιάς, μετέφεραν στα μέλη της οικογένειας τις εμπειρίες της δικής τους ζωής και των προηγούμενων γενεών.
Οι χωρικές κολλούσαν τα τρύπια οικιακά σκεύη τους (χρειές) με μαστίχι.
Τα παιδιά έκαναν διάφορα χειροτεχνήματα χρησιμοποιώντας αντί κόλλα μαστίχι.
Τα ξερά κλαδιά των σχίνων τα έκαιγαν στο τζάκι και στη φωτιά που μαγείρευαν για να μοσχοβολά το σπίτι.
Το μαστίχι το χρησιμοποιούσαν και στη λαϊκή ιατρική.
Έφτιαχναν ένα διάλυμα από μαστίχι και λάδι με το οποίο έτριβαν τα μέλη του σώματος που πονούσαν.
Μαστίχι έβαζαν και στα διάφορα αφεψήματα που έπιναν για να προλαβαίνουν στομαχικές παθήσεις .
Έβαζαν μέσα στο καιόμενο μαστίχι ένα μοσχοκάρφι που αν εκραγόταν σήμαινε πως το άτομο το οποίο ονομάτιζαν ήταν ματιασμένο.
Και φυσικά χρησιμοποιούσαν το μαστίχι για θυμίαμα και όπου αλλού η φαντασία του καθενός θα μπορούσε να βρει τρόπο χρήσης.
Πώς είναι λοιπόν δυνατόν να φανταστώ το Νησί μου χωρίς την καλλιέργεια του σχίνου;
Και πώς είναι δυνατόν αυτός ο ευλογημένος τόπος να μην είναι το απάγκιο λιμάνι, όπου βρίσκουν τα σκορπισμένα σε όλο τον Πλανήτη παιδιά του;