H Χιώτικη Μαστίχα από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα
Γιάννης Κολλιάρος (Λυκειάρχης- Θεολόγος)

Νεαρός φοιτητής ήρθα εδώ και ένιωσα το άρωμα της Νότιας Χίου. Άρωμα πάνω από όλα της μαστίχας, της ρίγανης, του θυμαριού, της φασκομηλιάς. Όλες αυτές τις μυρουδιές των θάμνων. Αρώματα γοητευτικά, που οδηγούν στην αγάπη. Στην αγάπη με τις δύο έννοιες, τη βέβηλη και την ιερή. Την αγάπη για τη γυναίκα και την αγάπη για το Θεό.

Λόγια του καθηγητή Paolo Emilio Taviani, απέραντα κολακευτικά και συγχρόνως ειλικρινή, φορτισμένα με το ίδιο συναίσθημα, που κατείχε τον Χριστόφορο Κολόμβο ,όταν επισκέφτηκε το νησί μας. Ένοιωσα τη μυρουδιά της μαστίχας
.

Κάπως έτσι είναι η Χίος. Η πλουσιότατη και λαμπρότατη των νήσων της θαλάσσης κατά τον Όμηρο. (Ύμνος στον Απόλλωνα). (Η Χίος παρά τοις γεωγράφοις και περιηγηταίς. Φ. Αργέντη σελ.1172).

Η μαστίχη ή μαστίκη ή σχινίνη ή χία ρητίνη είναι το κόμμι, που παράγεται από το σκίνο(σχίνο), στην περιοχή αυτή της Νότιας Χίου, που είναι γνωστή και με τις ονομασίες άσπρα και κόκκινα χώματα(Γ.Ζολώτα: Ιστορία της Χίου τόμος Α Αθήναις 1921 σελ. 245), Κάτω Μερέας, Κάβο μάστικο (Κάπο μαστίτσε).(Περιηγητές έ. Αν.σελ.425).

Τα μαστιχόχωρα αριθμούνται από 21, που είναι σήμερα , μέχρι και 32. Η μείωση οφείλεται στο γεγονός ότι άλλα συγχωνεύτηκαν, άλλα εγκαταλείφθηκαν και άλλα έπαψαν να καλλιεργούν σκίνους , λόγω της ασύμφορης παραγωγής. (Βλ. Ζολώτα έ.αν. σελ.254 και Περιηγ. Σ.850).

Ο σκίνος που φύεται σε παραφυάδες, είτες με καταβολάδες, διακρίνεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: στον άγριο και στον ήμερο. Ο ήμερος, που λέγεται και θήλυς, είναι αυτός που παράγει την αρίστην μαστίχην. Κυριότερες ποικιλίες του είναι ο άσπρος σκίνος, ο βοτόμος και το πισκάρι(Περιηγ.έ.αν. σελ.673,701).

Κατά τους Ευρωπαίους Περιηγητές και Γεωγράφους, που επισκέφτηκαν τη Χίιο από τον 11ο έως τον 19ο αιώνα και οι πληροφορίες, που μας παρέχουν, στηρίζονται είτε σε προσωπικές τους γνώσεις, είτε και σε αφηγήσεις αρχαιοτέρων, ο σκίνος δε φύεται μόνο στη Χίο. Υπάρχει και σε άλλα νησιά, όπως στην Κρήτη, στη Μήλο, στην Αμοργό και στην Κύπρο. Απαντάται επίσης και σε άλλες ευρωπαϊκές, ασιατικές και αφρικανικές χώρες και συγκεκριμένα στην Ιταλία, Ολλανδία, Γαλλία, Ισπανία, Λιβύη, Αραβία, Μεσοποταμία, Συρία, Πόντο και αλλού. (Περιηγ. Έ.,αν.σ.17,428,487,673,1698). Όμως παρόλο που οι σκίνοι αυτοί ομοιάζουν πολύ με τους σκίνους της Χίου, είτε δεν παράγουν διόλου μαστίχην, είτε η παραγωγή είναι ανάξια λόγου και η μαστίχη έχει ολίγην φήμην και μικροτέραν δύναμιν. (Περιηγ.έ.αν.σ.428,448). Είναι προφανές ότι η παραγωγή της μαστίχης στο νησί μας εξαρτάται από το κλίμα της περιοχής, τις βροχοπτώσεις και τη σύσταση του ηφαιστειογενούς εδάφους της.

Θεωρώ σκόπιμο να μην αντιπαρέλθω τη χιακή παράδοση, κατά την οποία Ο σχίνος φύεται εις την γην εκείνην μόνην της Χίου, ην επότισαν τα δάκρυα και το αίμα του αγίου Ισιδώρου, παράδοση, που προσπάθησε να αποδείξει ως ιστορικά αποδεκτή ο καθολικός επίσκοπος Piedro de Natalibus, και αποδέχεται ωσαύτως ο Έλληνας λόγιος Νικόλαος Πεπαγωμένος, τονίζοντας ότι η μαστίχη είναι θαύμα του αγίου, από το οποίο εξαρτάται η θεραπευτική της δύναμη. Τέλος ο Χίος Λέων ο Αλάτιος προσθέτει ότι κατά την δόξα των Χίων μαστίχη υπΥρχε και προ του μαρτυρίου του Ισιδώρου, όμως ρευστή και υδαρής, μετά δε το μαρτύριο εγένετο στερεωτέρα και πυκνοτέρα, επομένως δ άκρως χρησιμοτέρα.(Ζολώτας)

Τον μύθον της παράδοσης αποκρούει ως πλασθέντα ο αββάς Μιχαήλ, σημειώνοντας συν τοις άλλοις ότι το μαρτύριο του αγίου έλαβε χώραν επί Δεκίου το έτος 253, ο δε Πλίνιος ο τοσαύτα γράφων περί μαστίχης είχε αφιερώσει το βιβλίον του εις τον Ουσπεσιανόν, ζήσαντα μέχρι του 150μ.Χ.(Ζολώτα)

Η μαστίχη είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Οι αρχαίοι Έλληνες και Λατίνοι γιατροί της έδωσαν την ονομασία αυτή, λέξη που προέρχεται είτε από το μαστίζω(το δέντρο, για να την παράγει), είτε από το μασώ.

Ο Γεώργιος Ζολώτας στην Ιστορία της Χίου γράφει: Περί της μαστίχης πραγματεύονται εκ των παλαιών οι Διοσκουρίδης, Θεόφραστος, Γαληνός, Απολλόδωρος, Πλίνιος, Ερμόλαος και οι Ρωμαίοι καθόλου, στους μεταγενέστερους δε χρόνους κανείς περιηγητής , που πέρασε από τη Χίο, δεν παρέλιπε να περιγράψει το τε φυτόν και τον καρπόν.(De Nicolay, Cyriaco Anconitano, Galland, Olivier κ.ά)(Ζολώτας).

Άξιες λόγου είναι οι απόψεις ορισμένων για τις θεραπευτικές ιδιότητες της μαστίχης:Κατά τον Διοσκουρίδη γεννάται ρητίνη εξ αυτής (της Σχίνου), σχινίνη καλουμένη, υπ ενίων δε μαστίχη Έστι δ ευστόμαχος, ερευτική, μίγνυται δε και σμίγμασιν οδόντων και ούλων έστι σταλτική. Γεννάται δε καλλίστη και πλείστη εν Χίω τη νήσω.(Ζολώτας)

Ο Ιπποκράτης παραγγέλλει εις υστερικά τινά πάθη τον σχίνον: Κόκκου το ένδον το λευκόν μέλιτι δεύσας και μίξας, αλείφειν την ρίναν ή σχίνον λευκόν ή δάκνυται(Ζολώτας)

Τέλος ο Γαληνός αποδίδει στη μαστίχη πολλές αρετές, λίαν αποτελεσματικώς ωφελούσας εις πολλάς και διαφόρους ασθενείας(Περιηγ.)

Γνωστό ήταν στους αρχαίους και το μαστιχέλαιο, το μαστίχινον έλαιον, το οποίο ωσαύτως χρησιμοποιούνταν στην ιατρική ως ηπίως θερμαίνον, στύφον, μαλάσσον και προς τα περί τον στόμαχον επιρριπτόμενα σκιρρώματα, και κοιλιακά και δυσεντερικά και τα επί του προσώπου καθαίρον και εύχροιαν ποιούν(Διοσκ.). Ο Ρωμαίος δε αυτοκράτορας Ηλιογάβαλος κατασκεύασε από το μαστιχέλαιο κρασί, που το επονόμασε μαστίχινο ή μαστίχοινο(Ζολώτας)

Η ευρεία χρησιμότητα της μαστίχης την καθιέρωσε ως το σημαντικότερο σε εξαγωγή χιακό προϊόν και πλέον προσοδοφόρο από το μάρμαρο, το μετάξι, το τερεβινθέλαιο(τσικουδέλαιο) και τον γνωστόν ακόμα και στους Ρωμαίους αυτοκράτορες αριούσιον οίνον.

H Χίος στα χρόνια του Βυζαντίου ακμάζει στην οικονομία. Ήταν πασίγνωστη στα εμπορικά κέντρα της Ευρώπης και της Ανατολής. Ήταν όλως απίθανο, λοιπόν, να μείνει άγνωστη στους Γενουάτες. Έτσι, λίγα χρόνια μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους σταυροφόρους της 4ης σταυροφορίας(1204) και συγκεκριμένα το έτος 1261, αναγκάζεται ο Μιχαήλ Παλαιολόγος να εκχωρήσει προνόμια εις Γενουάτας εμπόρους εν Χίω, να αναγνωρίσει δηλ. γενοατικήν εμπορικήν αποικίαν Η Χίος ήτο εκ των μερών τα οποία απήτησαν να εκμεταλλευθώσιν οι λιγούριοι, γράφει ο Ζολώτας. Και ο όρος ετέθη εις την επίσημον συνθήκην την του Νυμφαίου, δια πάσαν ασφάλειαν. Και συμπληρώνει ο καθηγητής Taviani: Οι Γενουάτες σ ότι αφορά το χρήμα δεν έχουν το ταίρι τους, ακόμα και σε σύγκριση με τους Εβραίους.. Η παρουσία τους λοιπόν στη Χίο έχει σχέση με τον πλούτο της(Χίος, Γένοβα)

Το νησί μας, το εκμεταλλεύτηκε μονοπωλιακά η γενοατική εταιρεία Μαόνα. Η παραγωγή και η πώληση της μαστίχης ανήκαν αποκλειστικά σ αυτήν. Και το γεγονός αυτό πολύ σύντομα δημιούργησε το σκληρό καθεστώς για τους μαστιχοκαλλιεργητές, μέχρι τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας.

Οι παραγωγοί ήταν υποχρεωμένοι, ανάλογα με τους σκίνους που καλλιεργούσαν, να παραδώσουν στους κυρίους τους κάποιο ποσό μαστίχης. Αν δεν κατόρθωναν να το συγκεντρώσουν, τιμωρούνταν με πρόστιμο, διπλάσιο της αξίας της τιμής, όπως το καθόριζαν οι αφθέντες.

Οι ποινές για τους κλέφτες της μαστίχης ήταν παραδειγματικές. Κόψιμο μύτης, αυτιού, ποδιού, χεριού, στιγματισμός με πυρακτωμένο σίδερο, ακόμα και τύφλωση, κατ αρέσκειαν του ποτεστάτου(Ζολώτας). Για το μάζεμα της μαστίχης δημοσίευαν προκήρυξη. Τιμωρούνταν δε με θάνατο όστις θα μετέβαινε να συλλέξει προ της προκηρύξεως, ή ήθελε κλέψει εξ αυτής μετά την συλλογήν.(Περιηγ.) Ο Κολόμβος αναφέρει ότι η Δημοκρατία της Γένοβας έπαιρνε από τη μαστίχα 50.000 δουκάτα. Πενήντα χιλιάδες δουκάτα αντιστοιχούν με 2.000.000 δολλάρια σήμερα(Χίιος Γένοβα)

Οι οικισμοί, σύμφωνα με την άποψη του καθηγητή Βασιλείου Φίλια, οργανώθηκαν στον τύπο των φρουρίων (καστροχώρια), για να αποκρούονται αφενός οι ενδεχόμενες επιθέσεις από τα έξω και να ελέγχεται αφετέρου ο αγροτικός πληθυσμός. Να ελέγχεται τόσο στο επίπεδο προσφοράς εργασίας, όσο και στις ενδεχόμενες εξεγέρσεις. Τα κτήματα αφαιρέθηκαν αυθαίρετα από εκείνους στους οποίους παραδοσιακά ανήκαν, στους καλλιεργητές, στους οποίους επετράπη στοιχειωδώς απλά και μόνο να καλλιεργούν τη γη, σε μια σχέση ιδιαίτερα βαρειάς κολληγίας.(Χίος Γένοβα).

Με την κατάληψη της Χίου από τους Τούρκους, η Μαόνα υποχρεώθηκε να πληρώνει μέρος του ετήσιου φόρου στον Σουλτάνο εις μαστίχην.(Ζολώτας).

Η τουρκική κατοχή δημιούργησε μια διαφορετική σχέση ανάμεσα στον κατακτητή και τον παραγωγό της μαστίχης. Αυτή η σχέση ήταν πολύ πιο ανακουφιστική για τον δεύτερο. Γιατί οι Τούρκοι δεν ανεγνώριζαν σε καμιά περίπτωση καθεστώς δουλοπαροικίας. Ο αγρότης μπορεί να είναι ραγιάς, δηλ. να άνηκε σε ηττημένο, κατακτημένο, δοριάλωτο Έθνος, αλλά όμως δεν ήταν δουλοπάροικος. Η εκμετάλλευση του αγρότη στο Οθωμανικό σύστημα γινόταν μέσα από τη φορολογία(Χίος Γένοβα).

Οι Τούρκοι ονομάζουν τη Χίιο Sakiz ada, δηλ.νησί της μαστίχης. Ο Σουλτάνος ιδιοποιήθηκε χάριν του χαρεμιού του τα μαστιχοχώρια(Περιηγ.). Η Χίος γίνεται ένα από τα σπουδαιότερα πασσαλίκια. Ο Τούρκος διοικητής του νησιού έχει υφ εαυτόν έναν Κεχαγιάν, έναν Καδήν, έναν Βοϊβόδαν και έναν Τελώνην. Ο τελευταίος έχει εδώ πολύ περισσοτέρας ασχολίας ή αλλαχού ένεκα της μαστίχης(Περιηγ.).

Κατά την περίοδο της συγκομιδής κλείνουν οι πόρτες των μαστιχοχωρίων, από τις οποίες έβγαιναν οι κάτοικοιγια τα χωράφια τους και τοποθετούνται φύλακες, οι οποίοι ελέγχουν πάντας τους διερχομένους. Όσοι δε συλλαμβάνονται φέροντες μαστίχην τιμωρούνται παραδειγματικά.(Δήμευση περιουσίας, φυλάκιση, ισόβια κάτεργα, θάνατος).(Περιηγ.).

Για την πάταξη του λαθρεμπορίου, υποχρεώνονταν οι χωρικοί να επιτηρούν αλλήλους.(Περιηγ.)

Τη μισή παραγωγή οι καλλιεργητές την παραδίδουν ως κεφαλικόν φόρον, την δε υπόλοιπη είναι υποχρεωμένοι να την πουλήσουν στον τελώνη, σε ευτελή τιμή, από τον οποίο επιτρέπεται, αν θέλουν, να αγοράσουν για δική τους χρήση, σφραγισμένη, για να μη θεωρηθεί κλοπιμαία, σε διπλάσια τιμή εκείνης που του την πούλησαν.

Ο τελώνης, που παραλαμβάνει μαστίχη, γίνεται δεκτός στα χωριά με μουσική και συμπόσια και μετά την παραλαβή, οδηγείται από τους χωρικούς πανηγυρικά στο Φρούριο, στη Χώρα.(Περιηγ.).

Από τα 100.000 μαστιχόδεντρα, που καλλιεργούνται στο νησί, παραδίδονται στο Σουλτάνο κατ έτος 300 κιβώτια μαστίχης, συνολικού βάρους 27.000 οκάδων(δηλ. 34.500 κιλά περίπου).

Από αυτήν, η καλύτερη ποιότητα σφραγισμένη σε πήλινα αγγεία, προορίζεται για τα ανάκτορα του Σουλτάνου στην Κωνσταντινούπολη, η δε δεύτερη ποιότητα για τα χαρέμια των Μαμελούκων στο Κάιρο.(Περιηγ.).

Η ήψηλή Πύλη έδωσε στους μαστιχοπαραγωγούς ιδιαίτερα προνόμια για να τους ενθαρρύνει, ώστε να εργάζονται πιστώς(Περιηγ.), όπως να μη γίνεται παιδομάζωμα στο νησί, να έχουν τη δυνατότητα να εμπορεύονται στην Ευρώπη και μ αυτούς ακόμη τους εχθρούς του Σουλτάνου, να ασκείται η λατρεία τους χωρίς κανένα σχεδόν περιορισμό, να χρησιμοποιούνται καμπάνες στις εκκλησιές, να κυβερνά ο επίσκοπος το ποίμνιό του στα πνευματικά μετά πλΥρους εξουσίας, να πληρώνουν σε μαστίχη κατά το ήμισυ το χαράτσι (κεφαλικό φόρο), και μάλιστα μόνο ο αρχηγός της οικογένειας και όχι όλοι οι άρρενες που υπάρχουν σ αυτήν, όπως συνέβαινε στην υπόλοιπη επικράτεια, να φέρουν λευκό σαρίκι ή λευκή ταινία στο κεφάλι, όπως φέρουν όλοι οι προνομιούχοι Τούρκοι κληρικοί και να φέρουν την επωνυμία Μαφέρ Μουσελλίμ(Περιηγ.).

Η ελευθερία του εμπορίου της μαστίχης χορηγήθηκε στους Χίους καλλιεργητές από το Σουλτάνο Αβδούλ Μετζίτ το 1840.(Ζολώτας).

Οι χρήσεις της μαστίχης, σύμφωνα πάντα με τους Γεωγράφους και Περιηγητές, που επισκέφτηκαν τη Χίο από τον ΙΑ΄ έως τον ΙΘ΄αιώνα, ήταν πολλές και άξιες λόγου.

Κυρίως η μαστίχη χρησιμοποιούνταν ως άπωμα ή καρύκευμα, ως σημαντικά φαρμακευτικό είδος και για μάσημα.

Σπανίως θα συναντήσετε εν Κωνσταντινουπόλει ή Χίω κυρίαν μη μασώσαν, γράφει κάποιος περιηγητής, ενώ σχολιάζει κάποιος άλλος δεν είναι ευχάριστον να βλέπει κανείς σιαγόνας, αι οποίαι ένεκα δυσεκριζώτου συνηθείας, ευρίσκονται πάντοτε εις κίνησιν και φαίνονται ως συνεχώς μυρικάζουσαι. Μεγάλες ποσότητες μαστίχης κατανάλωναν οι γυναίκες του σεραϊου, οι σουλτάνες και γενικά οι Ελληνίδες, Αρμένισσες, Εβραίες και Μουσουλμάνες όλης της αυτοκρατορίας(Περιηγ.). Οσάκις δε όμιλος γυναικών συγκεντρώνεται εν Τουρκία, προσφέρεται μαστίχη επί δίσκου(Περιηγ.) κι αυτό γιατί, καθώς πιστεύεται, παρασύρει από τα δόντια τον ρύπο, δυναμώνει τα ούλα και καθιστά την αναπνοή ευχάριστη.

Για καθαρισμό των δοντιών έφτιαχναν από το ξύλο του σκίνου άριστες οδοντογλυφίδες, παλαιότερα εις ιδιοτροπίαν των Ρωμαίων δεσποινίδων και μεταγενέστερα για την αγορά της Κωνσταντινούπολης.

Η μαστίχη χρησιμοποιούνταν επίσης ως κύριο συστατικό στα καθαρά και διαφανή βερνίκια και για την αρωματική της γεύση, στα γλυκίσματα, στο κρασί, στο ρακί(μαστίχα), στο πόσιμο νερό, στα φαγητά, στα παξιμάδια και στο ψω μί. Το ψωμί γίνεται εύγευστον , ευστόμαχον και διεγερτικόν. Για το τελευταίο τούτο λέγεται ότι ο μεγαλύτερος τραπεζοκόμος κάποιου σουλτάνου,ο ήσεσνιτζίρ μπασί, δια να σύρει τουτον (τον Σουλτάνον) εις την άμεττρον και αχαλίνωτον ακολασίαν, συνήθιζε να παρασκευάζει τον προς διατροφήν του άρτον με ωρισμένην ποσότηταν της κ΄΄ονεως ταύτης. Είναι δε αύτη εερεθιστικόν, το οποίον έχει την μυστηριώδην αρετήν να αφυπνίζει κατά θαυμαστόν τρόπον και τας μάλλον νυσταλέας και απενεναρκωμένας αφροδισίους ορέξεις.(Περιηγ.).

Στην ιατρική χρησιμοποιούνταν ως φάρμακο με ιδιότητες θεραπευτικές, δυναμωτικές, προληπτικές, καταπραϋντικές, αντισηπτικές.

Χρησιμοποιήθηκε, εν ολίγοις, για το στομάχι, την καρδιά, την αιμόπτυση, το χρόνιο βήχα, τα ούλα, τον πονόδοντο, τον πονοκέφαλο, την καταρροή, την πνευμονική φθίση, την ποδάγρα, τις πληγές και τα τραύματα.(Περιηγ.).

Είναι αναμφίρηστο, ότι η χρήση της έχει περάσει κάπου στην υπερβολή, όμως είναι ταυτόχρονα αδιαμφισβήτητο, ότι η μαστίχη είναι προϊόν αξιολογότατο, δεδομένου ότι και στη σύγχρονη εποχή χρησιμοποιείται στην ιατρική και φαρμακευτική σε παγκόσμια κλίμακα. Ευελπιστούμε ότι σχετικές επιστημονικές έρευνες θα την καταστήσουν περισσότερο χρήσιμη.

Η μαστίχη χρησιμοποιήθηκε επίσης στην παραγωγή βερνικιών υψηλής ποιότητας, στην αρωματοποιία, στην ποτοποιία, στην κατασκευή λιβανιού, στην τσίχλα, στο Άγιο Μύρο, στις μάσκες των ηθοποιών και ως σταθεροποιητής χρωμάτων, κυρίως για ζωγράφους και αγιογράφους.

Λίγες ασυνήθιστες περιπτώσεις χρήσης σε σύγχρονες μουσουλμανικές χώρες, πέραν από τη χρήση της για θρησκευτικούς λόγους, σύμφωνα με το Κοράνιο:Στο Πακιστάν ταϊζουν τις κότες, για αρωματικά αυγά, στο Χονγκ Κογκ χρησιμοποιείται για εντονότερη σεξουαλική δραστηριότητα και στη Σαουδική Αραβία ως άρτυσμα σε φαγητά και κατά τους γάμους ως δώρο του γαμπρού στη νύφη, γιατί πιστεύουν ότι διώχνει τα κακά πνεύματα και τους αντιζήλους.

Ο τρόπος που παράγεται σήμερα η μαστίχη είναι σχεδόν ο παραδοσιακός, με εξαίρεση την ορμόνη που χρησιμοποιείται σε περιοριμένη κλίμακα.

Γίνονται , δηλονότι, εντομές στο δέντρο από πέντε μέχρι και δέκα φορές, σε δύο περιόδους, από τον Ιούνιο έως και τον Σεπτέμβριο, με κεντητΥρι, ή ματσακόνι(σφυράκι), ή παπαγαλάκι, ενώ παλαιτόεραγινόταν με πέλεκυ, ή κοπτερό μαχαίρι, ή μαχαίρι οξύ και αμφίστομο, ή με το καλούμενο τεμέτρι, εργαλείο που μοιάζει με σουβλί με δύο λεπίδες.(Περιηγ.).

Από τον σκίνο ρέει ρευστή και μετά από αρκετές μέρες στερεοποιείται η κρυστάλλινη μαστίχη, που διακρίνεται στην πίττα, τη χοντρή, την ψιλήκαι τη σκόνη, για να καθαριστεί με επίπονες και πολύμορφες εργασίες και να παραδοθεί από τους καλλιεργητές σήμερα στους 20 τοπικούς συνεταιρισμούς κι απ αυτούς στην Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου, που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του γιατρού Γεωργίου Σταγκούλη, για να κτυπηθεί η εκμετάλλευση από΄τους εμπόρους το έτος 1938.

Η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών, που αριθμεί περί τα 5000 μέλη, συγκεντρώνει τις 90 με 100 χιλιάδες κιλά μαστίχης, πληρώνοντάς την προς 10.000 δρχ. το κιλό περίπου, τιμή που δεν ανταποκρίνεται σίγουρα στα έξοδα της καλλιέργειας και στα μεροκάματα παραγωγής και καθαρισμού της, για να τροφοδοτήσει τις αγορές τηςΑσίας, της Ευρώπης, της Αφρικής, της Αμερικής και της Αυστραλίας με μαστίχη, μαστιχέλαιο, τσίχλα και κολοφόνιο.

Θα τελειώσω με το στίγμα που έδωσε ο Περιηγητής Giraudeau τον περασμένο αιώνα: Η μαστίχη , ο Όμηρος και η τερεβινθίνη, τρία κλεϊσματα δια μίαν τόσον μικράν γωνίαν της γης(Περιηγ.).

Άρθρο στο βιβλίο Η Μαστίχα της Χίοιυ Παράδοση και Σύγχρονες Πρακτικές

Διεθνές Συμπόσιο 3-5 Οκτωβρίου 1997

Υπουργείο Αιγαίου

Σελ:241-247